Ebû Sa‘îd el-Harrâz ve fenâ-bekâ çerçevesinde tasavvuf anlayışı

Abstract

Bir din ilmi olarak tasavvufun gelişiminde erken dönemdeki öncü sûfîlerin katkısı yadsınamaz. Tasavvufun Ehl-i sünnet inanç ve ibadet ilkelerine bağlı bir ahlâk hareketi olarak şekillendiği erken dönemde Harrâz, şeriat-hakikat özdeşliğini savunmuş ve dinî yükümlülükleri küçümseyen sapkın grupları dışlayıcı bir yaklaşım getirmiştir. Bu yönüyle Harrâz, tasavvuf tarihinin Cüneyd, Bayezid gibi isimleriyle beraber en önemli sûfîleri arasındadır. Bunun yanı sıra Harrâz, tasavvuf düşüncesinde sistematik olarak fenâ-bekâ konusundan ilk bahseden kişi olarak bilinir. Harrâz, dokuzuncu yüzyıldan günümüze kadar eserleri ulaşmış az sayıdaki sûfîlerden biridir ve Türkçe’de Harrâz hakkında yeterince çalışma bulunmamaktadır. Binaenaleyh bu tez çalışmasında öncelikle Harrâz’ın biyografisi açığa çıkartılacak, ardından tasavvufun temel meseleleri hakkındaki yaklaşımı incelenecek ve nihayet genel olarak tasavvuf ilminin gelişiminde durduğu yer, dönemindeki diğer sûfîlerle mukayeseli bir biçimde ele alınacaktır.

The contribution of the early Sufis to the development of Sufism as a religious science is undeniable. In the early period when Sufism was shaped as a moral movement based on the principles of belief and worship of Ahl as-Sunnah, Kharrāz defended the identity of sharīʿa-ḥaḳīḳa and brought an approach to excluding deviant groups that underestimated religious obligations. In this respect, Kharrāz is among the most important Sufis in the history of Sufism, together with names such as Junayd and Bāyazīd. In addition to this, Kharrāz is known as the first person to systematically mention the issue of fanā and baḳā in Sufi thought. Kharrāz is one of the few Sufis whose works have survived from the ninth century to the present, and there are not enough studies about Kharrāz in Turkish. Therefore, in this thesis, first of all, Kharrāz's biography will be revealed, then his approach to the main issues of Sufism will be examined, and finally, his position in the development of Sufism in general will be discussed in comparison with other Sufis of his time.