Lise öğrencilerinin kariyer uyumu ve bilişsel esneklik düzeyleri arasındaki ilişkide analitik düşünmenin aracı rolü

Abstract

Günümüz kariyer sürecinde bireylerin sahip olması gerektiği bazı 21. Yüzyıl becerilerinin ele alındığı bu çalışmada amaç, lise öğrencilerinin bilişsel esneklik ve kariyer uyumu düzeyi arasındaki ilişkide analitik düşünmenin aracılık rolü üstlenip üstlenmediğini test etmektir. Araştırmanın çalışma grubunu 2021-2022 eğitim-öğretim yılında Manisa ilinde öğrenimine devam eden öğrenciler oluşturmaktadır. Bu doğrultuda çalışma grubu dört farklı okul türünden (fen lisesi, Anadolu lisesi, mesleki ve teknik Anadolu lisesi, Anadolu imam-hatip lisesi) toplam 641 lise öğrencisi örnekleminde incelenmiştir. Çalışmada- model olarak- tarama desenlerinden ilişkisel tarama deseni kullanılmıştır. Veriler; araştırmacı tarafından oluşturulan kişisel bilgi formu, Savickas ve Porfeli (2012) tarafından geliştirilen ve Büyükgöze-Kavas(2014) tarafından Türkçe’ye uyarlaması yapılan kariyer uyum yetenekleri ölçeği, Bilgin(2009b) tarafından geliştirilen bilişsel esneklik ölçeği ve Ocak ve Park (2020) tarafından geliştirilen analitik düşünme ölçeği aracılığıyla toplanmıştır. Lise öğrencilerinin kariyer uyumu, bilişsel esneklik, analik düşünme eğilimi düzeylerinin cinsiyete göre farklılaşıp farklılaşmadığını test etmek amacıyla bağımsız örneklem t testi; okul türü, sınıf düzeyine göre farklılaşıp farklaşmadığını test etmek amacıyla tek yönlü varyans analizi (ANOVA)gerçekleştirilmiştir. Kariyer uyumu, bilişsel esneklik ve analitik düşünme değişkenlerinin ilişkisini sınamak için Pearson korelasyon kat sayısından; analitik düşünmenin aracılık rolünün sınanması için Bootstrap yöntemine dayanan regresyon analizinden yararlanılmıştır. Bu kapsamda araştırmada; kız öğrencileriyle erkek öğrencilerinin kariyer uyumu ve bilişsel esneklik düzeyinin benzer olduğu buna karşın kız öğrencilerinin daha analitik düşündüğü gözlenmiştir. Araştırmada ayrıca fen ve Anadolu lisesi öğrencilerinin; mesleki ve teknik Anadolu ile Anadolu imam-hatip lisesi öğrencilerine nazaran daha yüksek kariyer uyumluluğu gösterdiği, bilişsel açıdan daha esnek ve analitik düşünebildiği de bulunmuştur. Bu bulgulara ek olarak lise öğrencilerinin kariyer uyumu düzeyiyle; bilişsel esneklik ve analitik düşünme düzeyleri arasında pozitif yönlü yüksek düzey ilişki tespit edilmiş olup analitik düşünmenin kariyer uyumu ile bilişsel esneklik düzeyi arasındaki ilişkide aracılık rolü üstlendiği de gözlenmiştir. Bu sonuçlar alan yazın çerçevesinde ayrıntılı olarak tartışılmış, araştırmacı uygulayıcılar için önerilerde bulunulmuştur.

In this study, which deals with some 21st century skills that individuals should have in today's career process, it is aimed to test whether analytical thinking plays a mediating role in the relationship between cognitive flexibility and career adaptability of high school students. The sample of the research consists of a total of 641 high school students from four different types of schools. The model of the study is the relational survey pattern from the survey patterns. The data were collected through the personal information form generated by the researcher, the career adaptability scale developed by Savickas and Porfeli (2012) and adapted into Turkish by Büyükgöze-Kavas (2014), the cognitive flexibility scale developed by Bilgin (2009b), finally the analytical thinking scale developed by Ocak and Park (2020). Data were analyzed with the independent samples t-test, one-way analysis of variance (ANOVA) that conducted to whether students' career adaptability, cognitive flexibility, and analytic thinking levels differ according to gender, school type and grade level. To test the relationship between career adaptability with cognitive flexibility and analytical thinking variables, and the mediating role of analytical thinking, in turn, Pearson correlation coefficient and regression analysis (based on the Bootstrap method) was used. According to the indications reached that the career adaptability and cognitive flexibility levels of girls and boys were similar, nevertheless, that female students thought more analytically. Also science and Anatolian high school students showed higher career adaptability, they were able to think more flexible and analytically compared to vocational and Imam-Hatip high school students. A high level of positive correlation was found between career adaptability with cognitive flexibility and analytical thinking. It was observed that analytical thinking plays a mediating role in the relationship between career adaptability and cognitive flexibility. These results were discussed with the literature, and suggestions were made for researchers-practitioners.