Fütüvvetnameler ışığında ahîliğin dini, sosyal ve iktisadi fonksiyonları

Abstract

Dünya dinleri ile iktisadi sistemler arasında kurulabilecek ilişkiyi, Protestan inancı ile kapitalizm bağlamında dile getiren Weber, kapitalist ekonomi sisteminin oluşumunu ideal tipler aracılığıyla izah etmeye çalışmaktadır. Weber, Protestanlık inancının barındırdığı Rasyonel ideal tipinin yansıması olarak görülebilecek araçsal-akılcı ve amaçsal-akılcı eylemlerin süreklilik arz ettiği sürece, toplumsal oluşumların da buna göre belirli bir kalıp içinde ifade edilebileceği dile getirmektedir. Böylelikle ideal tip kavramlarının, tarihsel tekliğe sahip kapitalizmin tecessümünü mümkün kıldığı gibi, evrensel bir nedensellik olarak nitelik kazanabileceği de iddia edilmektedir. Weber'in bu noktada eylem tipleri ve toplumsal sonuçlar arasında kurduğu korelasyon, indirgemeci yaklaşımının ürünüdür. Toplumların tarihi özgüllüklerinin ve kavramlara yüklediği anlamların farklılığı, bahsi geçen ideal tipler ile tanımlanmasına imkân vermemektedir. Weber, İslam ülkelerinde kapitalizmin gelişememesinin nedenini, patrimonyal yapıya, hukuk, yönetim ve işletme alanlarındaki rasyonel düşünüşün eksikliğiyle birlikte sivil toplum algısındaki farklılığa dayandırır. Bu yönüyle İslam toplumlarında değersel-akılsal eylem tiplerinin görüldüğüne atıfta bulunur. Batı etnosantrik düşünüşünün yansıması olarak Doğuya biçilen yokluklar üzerinden sahip olduğu zihinsel üstünlüğünün ilerleme ile ilişkilendirilerek Protestan inancına bağlanması, oryantalist bakışın ürünüdür. Kökleri İslam öncesine kadar götürülebilecek "Feta" kavramı, İslam sonrasında "isar" kavramıyla ilişkilendirilerek Tasavvufi mecrada "Fütüvvetlik" olarak kullanılmaya başlanmıştır. Ahîlik, Anadolu'nun İslamlaşması aşamasında sosyo-kültürel ve iktisadi fonksiyonlar üstlenmiş, Fütüvvet'in meslek alanındaki yansımasını oluşturmaktadır. Ahîliğin, dini ahlak anlayışı, zihinsel düşünüşü ve sosyo-iktisadi argümanlarını içeren fütüvvetna-melerden yola çıkılarak anlaşılamaya çalışılması tarih, sosyoloji, iktisat disiplinlerinin ele alınmasını gerektirmiştir. Ahiliğin ilişkili olduğu Osmanlı iktisadi sistemi, toplumsal zihni yapısı, Ahîliğin ontolojik yapısı bağlamında ele alındığında kapitalleşmeme nedenlerinin bireysellikten öte sosyal adaleti önceleyen iktisadi doktrinine dayandığı anlaşılmaktadır. Kapitalizmin gelişiminin, Weber'in yukarıda ifade ettiği ideal tiplerden ziyade sömürgecilik, bireyselleşme, sekülerizm, aydınlanma ve reform hareketlerinden kaynaklandığı görülmektedir. Osmanlı'nın gerilemesinin sebeplerinin dünyada meydana gelen olaylarla ilişkilendirilebileceği söylenebilir.

Weber who expresses the relation between world religions and financial systems on the extent of Protestant belief and capitalism He tries to explain existence of capitalist economy with the ideal types He says as the reflection of rational-ideal type: As long as instrumental-rational and intentional-rational actions continue social formation can be defined according to that structure. So ideal type concepts make it possible to result in capitalism which has historical unity and he claims that as universal causality it can be qualified. At this point Weber's action types and correlation between the social results is the production of reductionist approach. The diversity of societies' historical specificity and concepts make it possible to define the ideal types. Weber depends the reason of undevelopment of capitalism in the Islamic countries on the patrimonial structure, law management and lack of national thinking with nongovernmental perception diversity. At this point he refers the existence of moral/rational action types. As the reflection of the West ethnocentric idea, it can be said on the poverty that appraised to the East, the mental superiority's relating to the progress connecting to the Protestant belief is a product of orientalist view. The roots of Feta concept, dates back to the pre Islamic era. After Islam it was related to the "Isar" concept and started to be used as "Futuwwa " in the channel of Tasavvuf. Akhilik in the progress of accepting Islam in Anatolia, takes responsibilities as social cultural, financial. It caused the reflection of business area. The religious comprehension of Akhilik consists of mental thinking and socio-economic arguments. Thanks to this, it had to be reevaluated with the disciplines such as history, sociology, economics. The Ottoman economic system covering Akhilik when it is compared within Akhilik ontological structural concept, the reason of why Ottoman not affected by the capitalism is not because of the individualism but because of the doctrine that gives priority to social justice. The reason development of Capitalism rather than the ideal types that Weber mentions above, it is because of colonialism, individualism, secularism, lightening and reform actions. It can be said that The Ottoman's decline reasons are the events that happen throughout the world.