İslam Felsefesi'nde adalet kavramı

Abstract

Hem Yunan Medeniyeti’nin hem de İslâm Medeniyeti’nin felsefî öğretilerinde ortak olan evrensel unsurlar vardır. Bununla beraber, bu evrensel unsurların her bir medeniyetin temel esaslarına göre farklı bir şekil aldığını da gözden kaçırmamak gerekir. Bu düşüncenin örnekleri ahlâk ve siyâset felsefesi hakkında günümüze kadar ulaşan eserlerde de görülebilir. Gâyeci ahlâk filozoflarına göre, insan, değişmez kurallarla sınırlandırılmış olmadığı gibi, varlığı herhangi bir gâyeye matuf olmayan, özünde kendine has ilkeleri barındırmayan bir tür de değildir. İnsan, kendine özgü olarak, entellektüel ve ahlâkî erdeme uygun hayatın birleşimiyle mümkün olacak kusursuz ‘iyi’ye ulaşma gâyesine sahiptir. Bu gâye, insanın iç dünyasına ait adaletin, itidalin gerçekleşmesinin tek yoludur. Erdemlerden birincisi, tümellerin bilgisine sahip olarak nazarî erdeme ulaştıran ‘hikmet’; ikincisi ise tekil hâdiseler hakkında doğru kararlar vermeyi sağlayarak ahlâkî yaşamı mümkün kılan ‘amelî hikmet’tir. İslam Felsefesi’deki siyâset öğretisine göre yönetici, bir yönüyle kral ve filozoftur ve bu, Grek etkisini yansıtmaktadır; ama o aynı zamanda toplumda dini çerçeveyi belirleyen bir peygamber özelliğine de sahiptir ki, müslüman filozofları deizmden uzaklaştırıp teizme yaklaştıran bu özellik de İslam dininin etkisini yansıtmaktadır. Müslüman filozofların siyâset öğretilerindeki yasa, toplumsal hiyerarşi ve meşrû savaş gibi konuların sınırları ‘adalet’ anlayışı çerçevesinde belirlenmektedir. İslâm Felsefesi’nde adalet kavramını önem taşıdığı diğer bir konu da kozmik düzendeki adalet konusudur. Tanrı’nın sıfatları ve âhiret hakkındaki mülâhazalar, filozofların ilâhî adalet konusundaki görüşlerini anlamada yol gösterici olmaktadır.

The philosophical doctrines of both Greek and Islamic Civilizations include universal elements. However, it should be noticed that these universal elements get a unique form dependent upon the fundamental principals of each civilization. According to teleological ethics, a human being is neither restricted by constant rules nor is a species that his existence is not aimed at an ideal and does not possess peculiar principals in his own. A human being has an aim of reaching the perfect goodness that will be possible with the combination of lives matching the intellectual and ethics virtue. This aim is the only way for human to realize justice and moderation of human inner life. The first virtue is “wisdom” by which contemplation life with knowledge of universals is attained; the second one is “practical wisdom” that makes possible to make proper decisions, and thus, to achieve moral life. For Muslim political philosophers, governor is king, and philosopher. This concept reflects the Greek influence. However, he holds a prophetic characteristic determining the religious frame in the society, also taking away Muslim philosophers from deism and drawing them to theism, reflecting the influence of Islam. The limits of some subjects such as law, social hierarchy and just war are determined by the concept of “justice”. Justice in the cosmic order is another subject concerning justice. Analyzing opinions of the philosophers about attributes of God and hereafter is a sound way to understand their thoughts about divine justice.