Kişilik özellikleri ve sapkın davranış arasındaki ilişkinin 13-17 yaş grubu orta öğretim öğrencileri ile çalışılması

Abstract

Bireylerin suç ve sapkın davranışa (deviant behaviour) yönelmelerinin nedenleri hem biyolojik, hem sosyolojik hem de psikolojik kuramlarca açıklanmaya çalıştırılması. Psikoloji alanındaki açıklamalar arasında kisilik özellikleri (personality traits) yaklaşımı uzun sayılabilecek bir geçmişe sahiptir. Bu geleneğe dayanan ve yakın zamanlarda geliştirilerek yaygınlıkla kullanılan özellik yaklaşımlarından Costa ve McCrae’in Bes Faktör Kuramı insanların temel kisilik özellikleriyle (Duygusal istikrarsızlık, Dışadönüklük, Açıklık, Uyumluluk ve Sorumluluk) karakterize edilebileceğini ve bu özelliklerin bireylerin düşünce, duygu, davranışlarını önemli ölçüde etkilediğini ileri sürmektedir. Yaklaşım, mizaç temeline dayanan kisilik özelliklerinin biçimlenmesinin bireyin gelişim süreçleriyle yakından ilişkili olduğunu; özelliklerin açılımında çocukluk döneminin belirleyici bir önem taşıdığını vurgulamaktadır. Yaklaşım, gelişimsel yönleriyle suç ve sapkın davranış alanındaki çalışmalar için sınanabilir hipotezler kurabilme olanağı sunmaktadır. Sosyolojik alan içindeki yaklaşımlar arasında psikolojik açıklama düzeyine yakınlığı en yüksek kuramlardan biri ise, ‘özdenetim’ (self-control) kavramını suça yönelmede belirleyici faktör olarak öneren Genel Suç Kuramı’dır. Gottfredson ve Hirschi tarafından geliştirilen bu kuram, yine gelişimsel temaları öne çıkartmakta; çocukluk dönemi içindeki aile yaşantılarının özdenetim yetisi üzerindeki belirleyici etkisini vurgulamaktadır. Bu araştırma, kisilik özellikleri ve özdenetimin ergenlerin sapkın davranışlara yönelmelerindeki etkisini incelemek amacıyla gerçekleştirilmistir. Anket uygulaması yoluyla, Bursa ilinde farklı orta öğretim düzeyindeki okullarda öğrenim gören 13–17 yas arası 591 ögrenciden (268 kız ve 323 erkek) özdenetim düzeyleri, sahip oldukları kisilik özellikleri ve bildirdikleri sapkın davranış sıklıkları konusunda veri toplanmıştır. Verilerin korelasyon ve regresyon teknikleri kullanılarak yapılan analizlerinin sonuçları, katılımcıların özdenetim düzeylerinin incelenen beş kişilik özelliğinden Açıklık dışındaki dördü tarafından yordanabildiğini göstermiştir: özdenetim düzeyleri duygusal istikrarsızlık ve dışadönüklükle pozitif ilişkiler sergilerken, uyumluluk ve sorumluluk özellikleriyle negatif bağlantılar içindedir. Bulgular, kisilik özelliklerinin sapkın davranış sıklığı ortalamalarını yordamasında bazı cinsiyet farklılıkları bulunduğuna işaret etmektedir: Uyumluluk özelliği hem kızlar, hem de erkekler için etkin bir yordayıcı iken, kızların suç davranışlarına yönelmelerinde Duygusal istikrarsızlık faktörü de öne çıkmaktadır. Ancak, beklentilerin aksine, duygusal istikrarsızlık kız öğrencilerin sapkın davranışlara yönelmesi olasılığını azaltıcı bir etkiye sahiptir. Farklı sapkın davranış tiplerinde yine farklı kisilik özelliklerinin etkin olduğu ve bu özelliklerin yordayıcılıklarının cinsiyete göre ciddi farklılıklar sergilediği gözlenmiştir. Öte yandan, özdenetim düzeyinin tüm tiplerde her iki cinsiyet grubu için de en tutarlı yordayıcı olduğu belirlenmiştir.

Several biological, sociological, and psychological theories and approaches have been proposed for studying the reasons behind the criminal tendencies of individuals. Among the psychological explanations, the personality traits approach has a distinct place by having a long past. As being one of the most recent and widely used approaches, Costa and McCrae’s Five Factor Theory has its roots in this tradition. This theory puts forwards that personality can be characterized by basic traits (neuroticism, extraversion, openness, agreeableness, and conscientiousness) and that these traits have considerable effects on individuals’ thoughts, emotions, and behaviors. The assumption that the personality traits have temperamental aspects and the period of childhood has a deterministic effect on the unfolding of a trait occupies a central place in the theory. By stressing the importance of the developmental aspects, the Five Factor Theory provides opportunities for studies on crime and deviant behavior in forming testable hypotheses. Among the sociological theories, Gottfredson and Hirschi’s General Theory of Crime is the closest one to psychological approaches in terms of its level of analysis. This theory proposes the concept of ‘self-control’ as a basic explanatory factor in criminal tendencies. The importance of the developmental aspects is also stressed in this approach by assuming that the development of self-control in children is a product of parental and familial practices. The present study examined the differential effects of personality factors and selfcontrol on adolescents’ deviant behaviors. The sample of the study was consisted of 591 Turkish students (268 females and 323 males) aged between 13 and 17 years. Responses of participants were analyzed by using correlation and regression techniques. Results showed that the four of the five personality traits were significant predictors of the levels of selfcontrol both in female and male adolescents: neuroticism and extraversion were negatively v related to self-control whereas positive relationships were obtained for agreeableness and conscientiousness traits. However, the effect of personality traits on deviant behaviors varied for gender groups: agreeableness was effective in predicting both male and female participants’ deviant behavior frequencies whereas neuroticism predicted significant variance only in female participants’ responses. But, contrary to the expectations, females’ neuroticism was negatively related to the overall frequency of deviant behaviors. Analyses of the sub-types of deviant behaviors showed that different personality traits were effective in predicting variance in different types of deviant behavior and that the patterns of results were quite different for gender groups. Self-control, however, appeared as the most consistent predictor for all types of deviant behaviors both in males’ and females’ responses.