Ümmü'l-Gaza ve Fenn-i Humbara ve Sanayi-i Ateş-bazi (İnceleme-metin-dizin)"

Abstract

Bayramoğlu Ali Ağa'nın yazdığı "Ümmü'l-Ġazā" Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Bağdad Köşkü, nr. 368'de kayıtlıdır. Mustafa ibn-i İbrahim'in yazdığı "Fenn-i Ħumbara ve Śanāyiǿ-i Āteş-bāzį" İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Muallim Cevdet bölümü nr. K. 439'da kayıtlıdır. Her iki eserin de tespit edilebilen tek nüshaları vardır. "Ümmü'l-Ġazā" 66, "Fenn-i Ħumbara ve Śanāyiǿ-i Āteş-bāzį" 80 varaktır. Çalışmanın giriş bölümünde; araştırmanın konusu ve amacı, eserlerin künyeleri, müellifler ile ilgili bilgiler, muhtevaları, Türk tarihi ve edebiyatı açısından yeri ve önemi, araştırmada kullanılan yöntem hakkında bilgiler verilmiştir. XVIII. yüzyıl Türkçesinin özelliklerinin daha iyi bir şekilde ortaya konulabilmesine katkı sağlamak amacıyla eserlerin imlası, ses ve yapı bilgisi incelenmiştir. İmla bölümünde öncelikle, eserdeki ünlülerin ve bazı ünsüzlerin başta, ortada ve sonda nasıl yazıldıkları belirtilmiştir. Ayrıca ünsüzlerin kalın ve ince sıraya göre yazılışları gösterilmiştir. Ses bilgisi bölümünde; ünlü-ünsüz uyumlarına ve fonetik hadiselere yer verilmiştir. Biçim bilgisi başlığı altında ise; türetme ekleri, tür değiştirici ekler, işletme ekleri, kategori ekleri, sıfatlar, zamirler, zarflar ve edatlar örneklendirilmeye çalışılmıştır. Metin bölümünde önce Ümmü'l-Ġazā sonra Fenn-i Ħumbara ve Śanāyiǿ-i Āteş-bāzį'nin çeviri yazılı metni verilmiştir. Dizin bölümünde, "Cibakaya 2.2" dizin programından yararlanılarak metinlerdeki kelimelerin alfabetik sıraya göre dizini oluşturulmuştur. Eserlerin söz varlığını ortaya koymak ve XVIII. yüzyıl Türkçesinin söz varlığına katkı sağlamak için ayrı ayrı dizinleri hazırlanmıştır. Dizindeki kelimelerin hepsi, metindeki sayfa ve satır numarası ile numaralandırılmıştır. Şekillerin olduğu sayfalar numaralandırılarak dizine alınmıştır. Eserin sonunda; sonuç bölümüyle birlikte, çalışmada başvurulan kaynaklara, eklere ve öz geçmişe yer verilmiştir.

"Ummu'l-Gaza" was written by Bayramoglu Ali Aga. This handwritten manuscript is registered under the registration number of 368 in Bagdad Kiosk of Topkapı Palaca Museum Library. "Fenn-i Humbara ve Sanayi-i Ates-bazi" was written by Mustafa ibn-i İbrahim. This handwritten manuscript is registered under the registration number of 439 in Muallim Cevdet Section of İstanbul Municipality Ataturk Library. These manuscript have no other copies. "Ummu'l-Gaza"consists of 66 sheets and "Fenn-i Humbara ve Sanayi-i Ates-bazi" consists of 80 sheets. The introduction part of this study provides information about the goal and subject of the studies, the writers, identification tag of the manuscripts, their contents, their position and importance for Turkish History and Literature and the method which was used in the preparation of these works. In order to contribute to a better presentation of the 18th century Turkish, ortographic, phonetic and morphological examples of the manuscript are examined. Initially, in the ortography part, how the vowels and consonants are written in the beginning, in the middle and at the end of the words are expressed. The back and front series of consonants are also explained. In the phonetics part, vowel-consonant harmonies and phonetic appearances are examplified. Under the tittle of morphology; derivational suffixes, conversion of part of speech suffixes, inflectional suffixes, category suffixes, adjectives, adverbs and prepositions are tried to be examplified. In the text part, the transcription of "Ummu'l-Gaza" and "Fenn-i Humbara ve Sanayi-i Ates-bazi" is put forth. In the index part, an index of the words in the text are put together according to their alphabetic order using the "Cibakaya 2.2." index program. In order to reveal the 18th century Turkish vocabulary and make a contribution to it, indexes are prepared seperately for both manuscripts. All the words in the index are numbered with page and line numbers of the text. The sheets with the figures are numbered and taken into index. At the end of the study together with the conclusion part, a list of reference, appendix and researcher's CV take place.